Alto Adige

Italië heeft 20 wijngebieden, waarvan Piëmont met de robuuste Barolo en Veneto met haar Amarone wijnen natuurlijk al lang bekend zijn. Echter in een korte periode is Alto Adige een van Italie’s top witte wijngebieden geworden. Het wordt ook wel Südtirol genoemd en is het meest noordelijke wijngebied van Italië. Tot het einde van de eerste wereldoorlog hoorde dit gebied nog bij Oostenrijk en er wordt dus ook nog steeds Duits gesproken. Het dankt zijn naam aan de rivier Adige. De meeste wijngaarden liggen op de steile hellingen van de Dolomieten en de stokken staan op een bodem van voornamelijk kalk en graniet. Alto Adige wordt gekenmerkt door een diversiteit aan terroir. Het microklimaat kan van kilometer tot kilometer wisselen. Iets wat zich kenmerkt aan een enorme diversiteit van kleuren, aroma’s en smaken van zowel het gebied als de wijnen. Kenmerkend zijn aan de ene kant de Bergen, met steile hellingen en terrassen vanaf 200 meter tot wel tot 1000 meter hoog Er is sprake van een alpine-continentaal klimaat.  In het noorden beschermen de alpen de wijngaarden tegen koude lucht, vanuit het zuiden komt heb je mediterrane invloeden met warme vochtige lucht van Gardameer. Er zijn wel 300 zon-dagen en er is ongeveer 814mm regenval per jaar. Het grote dag-nacht temperatuurverschil zorgt voor een goede rijping van de druiven, maar met behoudt van de frisse zuren. De bodem is vulkanisch, met name rondom Bolzano. Verder is er een rotsgrond met quarz, leisteen (slate), mica in Isarco Valley en Val Venosta en een kalkrijke bodem in het zuiden van de provincie. 

Alto Adige is één van de kleinste wijngebieden in Italië.  Er is ongeveer 12.500 hectare aan wijngaard gelegen langs de Adige en Isarco rivier.  Hiermee zijn ze verantwoordelijk voor 0.7% van de totale Italiaanse wijnproductie. 98% van hun wijnen worden onder het DOC-label geproduceerd. Er zijn rond de 5000 wijnboeren in Alto Adige en het merendeel hiervan werkt voor een coöperatie. Deze zijn verantwoordelijk voor ongeveer 70% van de productie in dit gebied. Cantina Kaltern is één van de grootste Coops. Het heeft 450 hectare wijngaard en 650 members. Jaarlijks produceren ze 3,5 miljoen flessen wijn, waarvan met name Schiava, door hen ook wel Kaltersee genoemd, vanwege hun ligging naast het Caldaro meer. In totaal zijn er 15 coöperatieven. De resterende 30% wordt gemaakt door wijnhuizen (25%) en individuele wijnboeren (5%). 

Alto Adige is met name bekend om zijn fruitige witte, droge wijnen en 62% van de productie is dan ook wit. Het gebied heeft al langer ervaring met de teelt en vinificatie van internationale druiven dan de rest van Italië. We zien dus in de wijngaarden veel pinot noir Merlot en Cabernet Sauvignon, Chardonnay en Sauvignon Blanc. Het gebied heeft twee oorspronkelijke druiven genoemd Lagrein en Schiava. Deze laatste wordt ook wel Vernatsch genoemd. Schiava is de meest verbouwde druif en maakt wijnen die worden gekenmerkt door een licht rode kleur met aroma’s van viooltjes, aardbeien, bessen en fluweelzachte tanninen.  Er worden met name single variety wijnen gemaakt, dus wijnen van maar één druivenras. 

Er is focus op kwaliteit, hetgeen wordt bewaakt door de DOC (denominazione di origine controllata). Er zijn twee DOCs in dit gebied: de Alto Adige DOC en Lago di Caldore DOC. De Alto Adige DOC bestaat weer uit zes sub regio’s (Isarco Valley, Santa Maddalena, Terlano, Merano, Val Venosta, Colli di Bolzano). Om de kwaliteit te verbeteren hebben ze bijvoorbeeld de maximale opbrengst per hectare verlaagd naar 90hl/ha. Dit is lager dan in het wijngebied Trentino, wat ernaast ligt. 

Wijngaarden kunnen gevonden worden in het dal en hogerop in de bergen. Op de heuvels groeit Pinot Blanc, Sauvignon Blanc en Pinot Noir. In het dal vind je Lagrein, Merlot en Cabernet. Val Venosta is het kleinste wijngebied in Alto Adige en wordt gekenmerkt door extreme fluctuaties in temperatuur tussen overdag en ’s nachts. Hier groeien Pinot Blanc, Riesling en Pinot Noir goed. De Isarco Valley heeft noordelijke invloeden en is het gebied voor Kerner, Sylvaner, Muller Thurgau. In het warmere zuiden vind je Gewürztraminer en Cabernet. Pinot noir doet het goed op de medium elevation terrased heuvels. Rondom het Garda meer, bekend om de warme namiddag wind genoemd Ora, vind je Schiava, Pinot Blanc, Chardonnay en Sauvignon Blanc. Het milde klimaat rondom Merano is goed voor Schiava, Pinot Noir, Pinot Blanc en Sauvignon Blanc. Rondom Bolzano zijn de beste Lagrein crus. 

Je kunt Alto Adige in twee gebieden verdelen: 

1. Bassa Atesina in het zuiden. Het is hier warmer en alle druiven rassen kunnen hier groeien behalve Schiava. Er wordt Müller Thurgau verbouwd, maar op de wat hoger gelegen wijngaarden

2. Oltradige: met het Caldaromeer, het gebied voor Schiava. Merlot en Cabernet Sauvignon worden in het dal verbouwd en Pinot noir en de witte druiven op de bergen.  

Vanwege ligging op steile heuvels gaat veel wijngaard management per hand. Bij het maken van wijn is het doel met name het behoud van de fruitsmaken. Daarom vindt de fermentatie plaats bij een lage temperatuur rond de 12-15 graden en de rijping is op roestvrijstalen vaten. Medium geprijsde wijnen hebben soms 4-6 maanden gerijpt sur-lee en premium wijnen soms wel een jaar. Enkele topwijnen (Lagrein, Pinot Noir) rijpen op Franse houten vaten. 

De DOC staat gebruikt toe van 11 witte druif soorten en 7 rode. Zie in de bijlage voor de specificatie van de druiven. Er zijn drie kwaliteitsaanduidingen. Dit zijn Bianco, Single variety wine en Dual variety blend.  Een Bianco met ten minste voor 75% bestaan uit Chardonnay, Pinot Bianco of Pinot Grigio. Een single variety moet minimaal 85% uit de desbetreffende druif bestaan en voor een dual variety blend moeten beide soorten ten minste 15% in de blend zitten. 

Bekende wijnproducenten:

  • Terlano Winery: Beste Pinot Bianco in de wereld. 180 ha wijngaard. Jonge witte wijnen worden jong gedronken, vaak binnen 1-3 jaar na productie. Soms laten ze wijnen rijpen tot wel 30 jaar sur-lie. Kenmerkend voor dit huis. 
  • Franz Haas Winery: de hoogst liggende wijngaard in Europa op 1150 meter. Veel wordt dus per hand gedaan in de wijngaard. Passie van Franz Haas is Pinot Noir. 
  • Elena Walch: een 5de generatie familiebedrijf sinds 1879. Elena heeft veel prijzen gewonnen met haar wijnen. 
  • Nals Margreid: een coöperatie met 170 hectare grond. Ze maken al 100 jaar wijn. Er zijn 100 leden van de coöperatie. Gezamenlijk maken ze hoog-kwalitatieve wijnen. Veel werk in de wijngaard wordt met de hand gedaan. 
  • Tramin winery. Het is gelegen in het stadje Tramin, het stadje dat de Gewürztraminer zijn naam gaf.
  • Alois Lageder: Biodynamische wijnmaker. Maakt al 190 jaar wijn volgens een methode zoals 10.000 jaar geleden door boeren werd gewerkt met respect voor de natuur. 

Samenvattend staan Alto Adige wijnen synoniem voor fruitige, aromatisch, frisse witte wijnen met mooie zuren. De rode wijnen worden gekenmerkt door jong rood fruit en fluweelzachte tannines. Niet heel onbelangrijk is dat deze wijnen nog relatief onbekend zijn en dat er een mooie prijs-kwaliteit verhouding is. 

Je kunt een Alto Adige DOC-wijn herkennen aan het keurmerk op de capsule van de fles. 

Bijlage overzicht druivenrassen in Alto Adige:

  1. Schiava (15%) Also known by its German name Vernatsch. Comeback of an art nouveau Flirt. Lightfooded red on a conquest campaign. There are four separate varieties, but often vinified together. Typically grown on pergola to cope with their natural vigour and vines produce high yields. Wine is a pale ruby wine with perfumed violet and strawberry aroma, medium to light body and low tannins. It has been home in Alto Adige since 16th century. Recent years planting has been reduced and thus Schiava gained in quality and is experiencing a renaissance. It is a light wine with moderate tannins. Floral tones of violet and fresh berries. It is also a popular aperitif wine when chilled. It goes well with South Tyrolean cuisine. 
  2. Pinot Grigio (12%): The Wise White: versatile and well rounded. It is also known as Ruländer or Grauburgunder and it comes from a large Burgundy family. It is a full body white wine, rich in extracts with aromas of ripe apples, quince (kweekpeer), sometimes sleek and mineral rich with soft scent tones of linden blossom. 
  3. Gewurztraminer (11%): King of scents: a great wine with spice and charisma. Scent of rose petals (rozenblaadjes), cloves (kruidnagel), lychees and other tropical fruit as well as a luxuriant (weelderige) texture. The village in Alto Adige Tramin appears to have lent its name to the gewürztraminer variety. 
  4. Chardonnay (10%) The Exotic, favorite of the public. International star. It has a fine acidity and elegant interplay of aromas. Pineapple, banana, apple, pear, citrus fruit, vanilla, butter. 
  5. Pinot Bianco (10%): an experienced pro: a multitalent. Fruity freshness. It feels at home at high elevations. Scent of apples, pears, lemon, tone of hay, flowers, hazelnut. Lively acidity and fruity finesse
  6. Lagrein (8%) Alto Adiges Nobility in a velvet suit. It is the ambassador of the region. It has nearly died out by the 1970s. It has it’s roots in Balzano. Has impressive velvety fullness and soft acidity. Noble spicy tones accompanied by fruity berries, fresh cherries, violets. It can be aged in small oak casks. There is also a rosé version. Known als Lagrein Rosato or Lagrein Kretzer. This variety needs plenty of sunshine to ripen. It can subject to poor fruit set and thus low yields. Bitterness and harshness is being addressed with shorter maceration times and oak ageing. It has a deep colour is it also used for rose. Wines can be labeled Italian or German.
  7. Pinot Noir (8%) Elegant caliber with a fullness that matches grape intensity. It is the secret majesty amongst Alto Adiges reds. Intense scent of red and purple berries woth tones of cloves (kruidnagel) and violets. Known in Mazzon near Egna and Val Venosta. 
  8. Sauvignon blanc (7%); On the Advance, Passion meets body. This very old grape was introduced in Alto Adige from France in the 19th century. Gooseberries (kruisbessen), passion fruit, elderberries (vlierbessen) and black currants (zwarte bessen). 
  9. Müller Thurgau: The Lyric one, Lively, pointed, original. Lively white with floral hints. Cross between Riesling and Madeleine Royal. Lively, aromatic white wines. Tones of nutmeg are typical, mineral rich, floral aromas (lilac (sering), geraniums), citrus, black currants
  10. Kerner: Alto Adige’s mountain wine on course for success. The Sleek poet among Alto Adige wines. It is grown as a frost resistent grape variety especially in the higher elevations in the Val Venosta and Isarco Valley. This cross between Schiava and Riesling owes its name to the German poet Julius Kerner. Sleek, spicy white wine, with aroma of a fruity bouquet. 
  11. Yellow Muscat: The goldfinger. Notes of nutmeg, fine citrus aroma, orange blossom. The soloist. Sensuous and Charming. 
  12. Riesling: rarity with style, a virtuous tightrope walker. Loves high elevations. Known in the southern part of Alto Adige since 1840. In drew attention to itself in 1990s in Val Venosa. But higher elevations, including Isarco Valley fit in just fine. It can develop a good acidity and aromas of peach and citrus fruit. It has a great potential for ageing. 
  13. Sylvaner: Cool nobility, Robust foundation. It feels at home in Isarco valley. On cool, sunny terraced slopes is where it develops a crisp body and robust acidity. Mineral fresh, scent of apples, pears and mint with aroma of herbs, fresh hay. 
  14. Veltliner: Spicy specialist, loves thin air. Speciality from Isarco Valley. Known in Austria as Grüner Veltliner. Grows with much success in Alto Adige. Soft aromas of green apples and grapefruit. Pleasant spicyness. 
  15. Merlot: a full-bodied charmer for melting away. The fruity Bordeaux from Alto Adige. It was first planted here 130 years ago. It is a early maturing variety with intense aroma of blackberries (bramen), black currants (zwarte bessen), plum compote (pruimencompote) and spices in fruity, full bodied wines. 
  16. Cabernet: daredevil with depth among Alto Adiges powerful red wines. Peppery, spicy character, soft aromas of black currants and blackberries. Cocoa, tobacco, complex powerful red. 
  17. Red Muscat: delights from Sicily, seductively sweet, came to Alto Adige 125 years ago. Full bodied, aromatic dessert wine with scent of rose petals, linden flowers, nutmeg

Bronnen: WSET D3 wines of the world textbook, www.altoadigewines.com en https://www.jamessuckling.com/wine-tasting-reports/world-premiere-miracle-alto-adige/