Toscaanse wijnen

Een beetje geschiedenis:

Toscane is een wijngebied dat valt in de regio centraal Italië. De eerste wijnexport vond hier al plaats in de Etruscan periode De Etrusken, ook wel Tusci genoemd, waren een bevolkingsgroep met eigen taal die in het huidig gebied van Toscane, Umbria en Lazio woonden. We hebben het over de 7de eeuw v.Chr. Kwaliteit van de wijn was ook toen al een zorgenkindje en in 1444 kwam er een wet in Chianti die het verbood om druiven te vroeg te plukken. Ook de basis van de wijngebieden met geografische typering werd al in 1716 gelegd door Grand Duke Cosimo III de’Medici. Het is niet gek dat de meest aangeplante druif in centraal Italië de Sangiovese is, omdat in 1872 Baron Bettino Ricasoli bepaalde dat dit de dominante druif van het gebied Chianti moest worden. Ook werd toen besloten dat de wijnen van Sangiovese geblend mochten worden met de witte Malvasia druif, om de tannines iets te verzachten. 

Sinds 1932 bestaat Chianti DOCG uit 7 subzones. Dit om meer wijnen onder de naam Chianti te mogen verkopen. Deze gebieden zijn echter wat betreft bodem en geografische kenmerken anders dan de Chianti Classico regio. 

De regio is bekend vanwege de Super Tuscan beweging die in 1968 begon met de creatie van Sassicaia wijn. Dit was een wijn gemaakt van Cabernet Sauvignon en een beetje Cabernet Franc.  Bordeaux dus als grote voorbeeld. Sassicaia betekent plaats met de vele stenen, dat verwijst naar de gravel bodem.   Het is nog steeds een begrip hier in Toscane. 

In 1996 kreeg Chianti Classico erkenning en werd het een eigen DOCG en niet meer als een subzone van Chianti gezien. 

Klimaat

Warm mediterraan klimaat met voldoende regen, welke met name in de herfst en winter valt. Risico’s zijn vorst. Winters kunnen koud zijn hier. Daarnaast vorst in het voorjaar, hagel en regen tijdens de oogst. Droogte in de zomer kan een probleem zijn en langdurige hitte. Dit laatste kan namelijk de fotosynthese remmen, waardoor de druiven niet goed rijpen. 

Druivensoorten

  1. Sangiovese

Deze druif vind je in centraal, maar ook in zuid Italië en is verantwoordelijk voor 10% van de duivenaanplant in heel Italië, waarmee het de meest aangeplante druif in Italië is. Hij gaat rond met verschillende namen: Morellino di Scansano, Prugnolo Gentile. 

Aromaprofiel Sangiovese:

Kleur: medium intense ruby

Aroma: rode kers, rode pruim, kruiden, 

Mond: medium tot full body. Hoge zuren en hoge tannines.  

Viticulture:

Lastig druif om goed te laten rijpen en onder controle te houden. Hij ontknopt vroeg (en dus risico voor lente vorst) en rijpt laat (risico herfst regen). Hij heeft zonnige wijngaarden nodig liefst op het zuiden gericht. Daarnaast rijpen de druiven het beste op 200-550m.

De voorkeur bodem is brokkelig van leisteen (shale) en kalksteen (limestone) omdat deze bodem soorten een goede drainage hebben. De stok doet het opzich ook goed op klei. Het is een vigoureus soort, dus veelvuldig snoeien is nodig. Controle van de oogst kan gedaan worden door snoeien, uitdunnen van de clusters, en groen oogsten. De schil van de druif is dun, waardoor de druif gevoelig is voor botrytis. 

Er zijn inmiddels verschillende clones aanwezig om de opbrengst te reduceren en kwaliteit te verbeteren. Het Chianti Classico project 2000 heeft 7 clones gekozen die nu wijds worden aangeplant met als doel kleinere druiven met een dikkere schil, meer open bunches zodat de wijnen een diepere kleur hebben, meer flavour intensiteit en een betere weerstand tegen ziektes. Ook soorten die minder vigoureus zijn worden aangeplant, omdat deze minder arbeidsintensief zijn. 

Risico zijn Esca (een schimmel dat via snoei schade in de wijnstok infiltreert en typische tijgerprint van de bladeren veroorzaakt). Tevens zijn de wilde zwijnen een probleem in de wijngaarden. 

2. Trebbiano Toscano

De op een na meest voorkomende druif in Toscane en verassend genoeg is dit een witte druif. 

Viticulture: hij ontknopt laat, dus minder gevoelig voor lente vorst. Erg vigoureus en geeft hoge opbrengsten, dus vandaar dat deze druif erg geliefd was in het verleden. In het verleden mochten wijnmakers gebruik maken van het land van de landeigenaren onder de voorwaarde dat ze de helft van de opbrengst aan de landeigenaar gaven. Meer productie was dus meer geld voor zichzelf. De druif kan redelijk goed tegen ziektes. Hij rijpt goed in de warmte en behoud zijn zuren.

De druif heet trouwens Ugni Blanc in Frankrijk. Hij is nu wat minder populair omdat de druif aroma mist en weinig fruit aroma’s heeft. 

Aromaprofiel Trebbiano Toscano

Neutraal medium (–) aroma van lemon en iets kruidigs met hoge zuren. 

Het wordt nog steeds wel gebruikt voor het maken van de zoete wijn Vin Santo, vanwege zijn hoge zuren. 

3. Canaiolo Nero

Deze druif was in de 19de eeuw een erg populaire druivensoort in Chianti. Nu vaak alleen gebruikt voor blending. 

Aroma profiel Canaiolo Nero:

Rood fruit, wat bloemige tonen met lichte tannines. Dus in een blend geeft het de rood fruit tonen en het bloemige dat Sangiovese mist. 

Viticulture Toscane

Oude stijl: 

  • Lange maceratie periode van vaak wel meer dan 30 dagen 
  • Rijping in grote, neutrale eiken vaten voor vaak 3-4 jaar. 
  • Mix met witte druiven
  • Hoge tannines

Nieuwe stijl:

  • Kortere maceratie 7-10 dagen
  • Geen blend meer met witte druiven
  • Gericht op jonger drinkbare wijnen maken
  • Medium tannines
  • Meet temperatuur gecontroleerde fermentatie op roestvrijstalen tanks, zodat meer primaire fruit aroma’s worden bewaard. 
  • Gebruik van nieuw eiken barriques om meer vanille en zoete specerijen aroma te krijgen in de wijn. 
  • Echter ook weer tendens naar gebruik van oude grote vaten (500 liter tonneaux) en grote neutrale vaten. Dit met als doel het zure kersen aroma te bewaren. 

De denominations van Centraal Italië

Chianti DOCG

Dit is het gebied dat bijna geheel centraal Italië bevat en het omringt het kleinere Chianti Classico gebied. De meeste wijngaarden liggen lager dan de wijngaarden in chianti classico. Er zijn 7 sub zones en de wijnmakers kunnen als Chianti labelen of als de wijngaard in 1 van de zeven subzones ligt, mogen zie de naam van de sub zone vermelden. Elke sub zones heeft weer eigen regels. 

Chianti DOCG regels

  • 70-100% Sangiovese
  • Voor de blend mogen lokale druiven gebruikt wrden (Canaiolo Nero, Colorino) en internationaal druiven echter niet meer dan 15% mag Cabernet Sauvignon en/of Cabernet Franc zijn. 
  • Maximaal 10% mag uit witte druiven bestaan (Malvasia of Trebbiano)
  • Minimum alcohol is 11,5%
  • Max opbrengst is 63 hL/ha
  • Chianti riserva heeft 2 jaar rijping gehad, maar dit hoeft niet op hout te zijn
  • Superiore is een wijn gemaakt van lagere opbrengsten per hectare dan normaal toegestaan

Toegestane opbrengst is relatief hoog, wijngaarden zijn laag dus arbeid is makkelijker en de chianti mag al verkocht worden in maart na het oogsten zonder dat houtrijping nodig is, wat maakt dat deze wijnen relatief goedkoop zijn. Vaak medium body en medium alcohol wijnen. 

Binnen Chianti DOCG zijn er 7 sub zones:

  1. Chianti Colli Fiorentini           Chianti van de florentine hills. Ten zuiden van Florence
  2. Chianti Colli Senesi                 Dit is de grootste sub zone en ook de warmste. Meer vol body en rijkere wijnen. Hier moet minimaal 75% Sangiovese in de blend zitten en mag maar maximaal 10% Cabernet worden gebruikt. In dit gebied liggen Montepulciano en Montalcino.
  3. Chianti Rufina:                       Ten oosten van Florence. Dit is de koelste subzone omdat het op 350 m ligt en verkoelende wind heeft van de Appenines. Meest ver weg ook van de kust.  Wijnen dus met hogere zuurgraad en meer fruitig karakter en hierdoor ook potentieel om te laten rijpen op de fles. Het ligt dicht bij Florence. Frescobaldi zit hier. Meest kwaliteit gedreven sub zone. 
  4. Chianti Montalbano               Ten westen van Florence
  5. Chianti Colli Aretini                Zuidoost van Florence
  6. Chianti Montespertoli            Zuidwest van Florence
  7. Chianti Colli Pisane                The hills of Pisa. 

Wijnregio’s met naam in Toscane:

Chianti Classico: 

Dit is het bergachtige gebied tussen Siena en Florence. Beste wijnen komen van wijngaarden op 200-500 meter. Hierdoor koele nachten, langer groeiseizoen en beter rijpheid en zuurgraad.

Bodem:      –    Galestro (Leisteen (schist), crumbly rock met klei en mergel (marl))

  • Alberese (kalkrijke (calcareous) bodem met klei
    • Zandsteen en zand bodem

Max opbrengst in de sub zones is lager dan in Chianti DOCG: 56 hL/ha, dus in principe iets betere kwaliteit. Riserva heeft in een aantal sub zones minimaal 6 maanden houtrijping gehad. 

Galastro geeft wijnen met aroma en ageing potentieel

Klei: geeft wijnen met meer structuur en body

DOCG eisen Chianti Classico 

  • Min. 80% Sangiovese 
  • Lokale en internationale druiven zijn toegestaan, maar Meestal is het Merlot. 
  • Witte druiven zijn niet toegestaan
  • Max opbrengst 52,5 hL/ha
  • De wijn mag pas verkocht worden in oktober na de oogst
  • Annata is standaard wijn die dus minimaal 12 maanden moet rijpen
  • Riserva moet 2 jaar rijpen (24 maanden)
  • Op het etiket mag een single vineyard naam staan. De namen van plaatsen mogen nog niet op het etiket. 
  • Door de export worden er wat meer internationale stijl chianti ’s gemaakt met wat meer plummy fruit van Merlot en vanille van eiken rijping. 
  • Sinds 2013 is er een topniveau in Chianti Classico: Chianti Classico Gran Selezione. Druiven komen van een single vineyard of estate en hebben 30 maanden rijping gehad.

Brunello di Montalcino DOCG

De stad Montalcino ligt in het zuiden van Toscane. De eerste Brunello di Montalcino is in 1865 gebotteld door Biondi-Santi. Tot na de 2de wereldoorlog waren zij ook de enige producer. In 1960 waren er 11 producenten en nu zijn er meer dan 250 producenten in Montalcino. Het is hier warmer en droger vergeleken met Chianti. Dus de wijnen hebben rijper fruit, meer body en een hoger alcoholpercentage. Door de verkoelende wind van de mediterrane zee blijven de zuren goed behouden. Wijngaarden liggen op 120-500m hoogte. Het noorden heeft meer Galestro bodem en de wijngaarden liggen wat hoger, wat meer aromatische wijnen geeft. Het zuiden is warmer, wijngaarden liggen lager en de bodem is meer klei, waardoor meer wijnen met volle body. Er zijn nog geen sub zones, maar men heeft het er wel over. 

Eisen DOCG:

  • 100% Sangiovese
  • Max yield 54 hl/ha
  • Minimum 5 jaar rijping, waarvan minimaal 2 jaar op eiken
  • Risvera is 6 jaar rijping. 
  • Door bovenstaande factoren zijn deze wijnen een stuk duurder dan chianti. 
  • Een single vineyard mag op het etiket staan. 
  • Producers om te proberen zijn Casanova di Neri en Soldera. 
  • Er is een eenvoudigere variant die Rosso di Montalcino DOC heet. Deze wijn is ook 100% Sangiovese, maar vaak van druiven van minder goede wijngaarden en kortere rijping. Soms alleen roestvrij staal om de fruit aromas meer te behouden. Sommige slechte jaren in Brunello di Montalcino DOCG declassificeren hun wijn dan naar Roso di Montalcino DOC. 

Vino Nobile di Montepulciano DOCG

Montepulciano ligt meer naar het oosten tov Montalcino. Beide steden liggen ten zuiden van Siena. De wijngaarden hier zijn op het oosten of zuidoosten gericht op 250-600m. Hoe hoger de wijngaard, hoe langer het rijpingsseizoen en de meer aromatische wijnen je krijgt. Je vind hier klei nodem (meer voller body wijnen) en zand (meer aromatische wijnen)

DOCG eisen

  • 70-100% Sangiovese
  • Max yield 56 hL/ha
  • Minimaal 2 jaar ageing waarvan 12-24 maanden op hout. 
  • Riserva heeft 3 jaar rijping gehad. 
  • Namen van wijngaarden mogen op het etiket. 
  • Er is een simpelere categorie Rosso di Montepulciano DOC. 

Morellino de Scansano DOCG

Erg warm gebied in het zuiden van Toscane. 250 meter. Wijnen met rijp fruit, wat zwart fruit tonen en sour cherry. Medium tot medium (+) zuurgraad en rijpe medium (+) tannines. Hier is 85% Sangiovese een vereiste met een max yield van 63 hL/ha. 

Bolgheri DOC

Dit is een klein wijngebied met 1200 ha wijngaard gelegen aan de Toscaanse kust en gespecialiseerd in Bordeaux blends. Warm klimaat koele nachten, dicht bij zee leidt tot rijpe druiven. De zeewind verlaagt het risico of infecties. Irrigatie is toegestaan in dit gebied. De vine dichtheid is hier hoog, gem 6000 vines per hectare om de competitie te stimuleren en zo de opbrengst per hectare te controleren. Pas in 1983 was er een DOC. Tot die tijd werd de wijn verkocht als vino di tavola. 

DOC eisen: 

  • 100% Cabernet Sauvignon, Cabernet Franc en/ of Merlot is toegestaan
  • Max 50% Syrah en/of Sangiovese is toegestaan
  • Max 30% andere soorten
  • Max yield 63 hL/ha
  • Minimaal 1 jaar ageing
  • Bolgheri Rosso Superiore: 56 hL/ha en 2 jaar ageing waarvan tenminste 1 jaar op eiken. Vaak is dit Frans eiken
  • Profiel: deep ruby kleur, medium (+) tot pronounced aroma: blackberry, red plum, green bell pepper, vanilla and sweet spices, medium (+) acidity en hoge tannines. 

Bolgheri Sassicaia DOC

Dit is een aparte DOC speciaal voor 1 single estate: Tenuta San Guido die nog Sassicaia maakt. 2500 ha. De naam komt van de stenige bodem, waar de druiven op groeien. 

DOC eis: minimaal 80% Cabernet Sauvignon. 

Minimaal 2 jaar rijping waarvan 18 maanden op 225 liter barriques. 

Maremma Toscana DOC

Deze DOC bevat een heel groot gebied. De hele provincie Grossetto. Hij bestaat sinds 2011. Ook hier vind je met name Cabernet Sauvignon, Vermentino en Sangiovese. Hoge opbrengsten per hectare zijn toegestaan van 77 hL/ha. 

Vernaccia di San Gimignano DOCG

Dit is een historisch bekende witte wijn regio in de buurt van Siena, welke reeds in de middeleeuwen werd genoemd.  De zomers zijn droog en er is veel wind, waardoor laag risico op ziektes. Wingaarden liggen op 200-400m en hebben goed zonlicht exposure. De wijnen zijn gemaakt van de Vernaccia druif. Minimaal 85% moet het hieruit bestaan. 10% Sauvignon blanc of Riesling is toegestaan. Wijnen hebben een lemon aroma met florale tonen en medium (+) zuurgraad. De druif geeft hoge opbrengsten, maar rijpt laat. Volgens de DOCg regel is de toegestane opbrengst nu 63 hL/ha om de kwaliteit te verbeteren. 

Toscane IGT

Dit is een groot gebied waar hogere opbrengsten per hectare zijn toegestaan. Elke druif van overal in Toscane is toegestaan. Soms vind je hier hele goede wijnen, omdat ze niet aan de strenge DOCG-regels voldoen zoals een Merlot van Frescobaldi en de Solaia van Antinori. 

Vin Santo

Dit is een amberkleurige wijn gemaakt met de appassimento methode. Vaak is het een blend van Trebbiano Toscani en Malvasia. Deze wijnstijl wordt in veel denominations toegestaan. DOCG Vernaccia di San Gimignano laat het toe en er zijn drie aparte DOCs voor Vin Santo. DOC Vin Santo Chianti, DOC Vin Santo Chianti Classico en DOC Vin Santo Vino Nobile di Montepulciano. 

Wijnmaken: van oorsprong warden de druiven (min 60% is Trebbiano Toscano en Malvasia) gedroogd op een zolder en het sap werd gefermenteerd en vervolgens in kleine houten vaten opgeborgen op de zolder voor 5-10 jaar. Veel wijnmakers maken zo kleine batches. Volgens Chianti Classic moet de wijn minimaal 2 jaar rijpen en 3 jaar in Montepulciano, maar vaak is het dus langer. Op de zolder heb je veel temperatuur verschillen, hierdoor ontstaat de bruine kleur. Tevens complex aroma van gedroogd fruit, noten. Zoete wijnen met hoge zuren en medium (+) tot hoog alcohol. Moderne productie controleert de temperatuur wat beter om meer fruit aroma te behouden. Er is ook een rode versie beschikbaar, gemaakt van Sangiovese die heet Occhio di Pernice (eye of the partridge)

Wijnbusiness

In Toscane is ongeveer 65% van alle wijnen gemaakt volgens DOC(G) regels. 

De helft hiervan komt uit Chianti DOCG. Hierna komt Chianti Classico DOCG. Dit is als je kijkt naar volume. Als je kijkt naar omzet in euro’s dan komt Chianti Classico op nummer 1 en Chianti op 2 en Brunello di Montalcino op 3. 80% van de productie in Chianti Classico is voor de export. 

Opvallend is dat er geen coöperatieven zijn in Bolgheri.